دین باوران انقلاب آفرین

این مسئله روشن و به لحاظ تاریخی نیز پذیرفته شده است که هرگاه نخبگان دینی، از مهار قدرت درونی خود، در حد و اندازه کافی برخوردار بوده اند و قدرت وسیع خود را در راه رشد و سعادت بشر به کار گرفته اند، موجب پدید آمدن آهنگ پیشرفت مادی یا معنوی یا هر دوی آن در جامعه خود شده اند. در ایران، بیشتر جمعیت کشور معتقدند، آن دسته از نخبگان سیاسی و فرهنگی که بهتر از هر گروه دیگر می‌توانستند زبان گویای مردم باشند، نخبگان دینی هستند. نخبگانی که به دلایل گوناگون، ایفای این نقش را فراهم می‌کنند. در این زمینه، این عوامل را می‌توان ذکر کرد مشارکت در تمامی جنبش‌های مردمی؛ پیوند دیرین با اقشار سنتی جامعه؛ استقلال مالی از دولت؛ کنترل شبکه گسترده مجامع دینی و انجمن‌های مذهبی.
درواقع، نخبگان فکری جامعه، همواره در پی بازسازی هویت دینی و ملی جامعه اند. البته طبیعی است هر دسته از اینان، با رویکرد خاص خود عمل می‌کنند؛ برخی ایرانی گری را جایگزین ایدئولوژی اسلام و شیعه می‌کردند. عده ای دیگر، از هویت ایرانی، در قالب سوسیالیسم علمی سخن می‌گفتند. دسته ای دیگر به بازسازی هویت دینی همت گماردند. [۱]
گروه اخیر، از نیمه‌های سلطنت پهلوی، تلاش وسیعی برای ایجاد یک نهضت فرهنگی به عمل آوردند: انتشار مجله‌ها و جزوه‌های فرهنگی (همچون مجله مکتب اسلام با فروش ۵۰ هزار نسخه در ماه در آن دوره زمانی) ؛ ورود به دانشگاه و در اختیار گرفتن دبستان‌ها و دبیرستان ها؛ تأسیس مدارس مذهبی؛ به راه انداختن مراکزی چون حسینیه، مهدیه،انجمن ایتام؛ مدرسه نابینایان، جلسات دعا و روضه خوانی و برپایی هیئت‌های عزاداری از جمله امکاناتی بود که جریان مذهبی برای به راه انداختن نهضت فرهنگی استفاده کرد. [2]
همین مسائل به همراه سرکوبی طولانی گروه‌های مخالف و انهدام احزاب و سازمان‌های سیاسی به وسیله شاه، حضور گسترده گروه‌های مهاجر و روستایی و نیز شهروندان، با گرایش‌های قوی مذهبی، باعث شد تا در جریان انقلاب اسلامی، رهبری نخبگان دینی پذیرفته شود. پایان بخش این قسمت، نظر برجسته ترین نخبه دینی در انقلاب اسلامی است که اندیشه ایشان به صورت گذرا مطرح می‌شود.
امام خمینی در معرفی تلاش نخبگان دینی، این ویژگی‌ها را برمی شمرند:
۱. ابهام زدایی: به نظر امام خمینی: «ما موظفیم ابهامی را که نسبت به اسلام به وجود آورده اند، برطرف سازیم. تا این ابهام را از اذهان نزداییم، هیچ کاری نمی توانیم انجام دهیم». [3]
۲. بیدارسازی: این وظیفه روشنگران جامعه است. به بیان رهبر کبیر انقلاب: «بزرگ ترین کاری که از ما ساخته است، بیدار کردن و متوجه ساختن مردم است». [4]
۳. تحول پذیری: امام، این مقوله را یک واقعیت و یک دستور قرآنی می‌داند و در ادامه می‌فرماید: «این پیشرفتی که ملت ایران کرد، مرهون آن تغییری بود، تحولی بود که در نفوس پیدا شد… تا این تغییرها حاصل نشده بود… این معنا حاصل نمی شد». [5]
در مجموعه نوشتار حاضر، تلاش بر آن بود که نقش نخبگان در انقلاب اسلامی ایران بررسی شود و جایگاه نخبگان دینی و غیردینی و انقلابی و درباری، مشخص شود تا میزان و علت تأثیرگذاری هرکدام بیان شود. در بخش برگزیده انقلاب، پس از بررسی نقش و جایگاه امام در انقلاب و نگاه بیرونی و درونی به شخصیت ایشان، به طور ضمنی به نقش «نخبه و ذخیره الهی» اشاره شد که بدون تردید، صاحب اختیار همگان است: «من امیدوارم که… باقی باشد این نهضت و این انقلاب و قیام تا صاحب اصلی «ان شاءالله» بیاید و ما و شما و ملت ما امانت را به او تسلیم کند». [6] (۳/۹/۱۳۶۰)
یک نکته می‌ماند و آن، آرزویی است که هر نخبه و عوامی در هر لباس و جایگاهی دارد و باید داشته باشد و حتی می‌توان گفت، وظیفه اصلی نظام اسلامی و حکومت برپا شده و سیستم حکومتی ما دارد:
«ما باید خودمان را مهیا کنیم، از برای اینکه اگر چنانچه موفق شدیم ان شاءالله به زیارت ایشان، طوری باشد که روسفید باشیم پیش ایشان. تمام دستگاه‌هایی که الان به کار گرفته شده اند در کشور ما و امیدواریم که در سایر کشورها هم توسعه پیدا کند باید توجه به این معنا داشته باشند که خودشان را مهیا کنند برای ملاقات حضرت مهدی (سلام الله علیه). [7] (امام خمینی(ره)۷/۴/۱۳۵۹)

پی نوشتها:
[۱]: علیرضا زهیری، «انقلاب اسلامی و هویت ملی»، مجله علوم سیاسی، سال چهارم، ش ۱۶، ص ۱۱۳.

[2]: محمد نصر اصفهانی، بنیان‌های انقلاب اسلامی ایران، اصفهان، فرهنگ مردم، ۱۳۸۰، ص۱۳۵.

[3]: بنیان‌های انقلاب اسلامی ایران، ص ۱۳۵.
[4]: امام خمینی، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه حفظ و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۳، ص۱۱۸.

[5]: صحیفه نور، ج ۹، ص ۲۰۶.

[6]: تبیان، دفتر دوازدهم، ص ۲۹۲.

[7]: صحیفه نور، ج ۱۲، ص ۲۰۸.

منبع:کتاب نخبگان و انقلاب اسلامی -سید محمد حسین حسینی - صفحه ۲۰۲